Doğuyor, büyüyor ve ölüyoruz.
Bu döngü sırasında çabucak hemen hiç bir insanın hayatı, bir oburunun kopyası olmuyor. Her bir hayat, girişi, gelişmesi ve sonucuyla tek başına büyük bir kıssa oluşturuyor.
Sevinçlerimiz, hüzünlerimiz ve hırslarımızla dünya tarihine istikamet veriyoruz. Açılan her yeni sayfada, insanlık her şeye karşın vakitte bir adım ileriye gidiyor.
Şimdilik(!) bir geri dönüşümüz yok, biliyoruz.
Tarihteki tüm yıkımları, birden fazla vakit görmezden geldiğimiz toplumsal olayları bir kenarı bırakalım.
Bugün, insan şuurunun 21. yüzyılda önemli formda sorgulamaya başladığı “simülasyon hipotezine” yakından bakıyoruz.
Milattan evvel 5. yüzyıl… Yeryüzündeki birileri, bugünkü kuşkuların temelini atıyor:
İnsanların, yaşama ait sorulara cevap bulması için düşünmeleri gerekiyor. Bundan yaklaşık 2500 yıl evvel Antik Yunan’da yaşamış filozof Parmenides, başındaki mecnun sorulara cevap bulmaya çalışan binlerce beşerden sadece birisiydi.
Aklında bugünkü sorumuzun birinci tohumunu ekecek bir niyet belirdiğinde, birinci işi bunu tabiat ile açıklamak oldu:
“Var olmamızın nefes alıp vermemizle ya da fizikî olarak yer kaplamamızla bir ilgisi yoktur. Yeryüzünde sizi düşünen birileri epey varsınız demektir.”
Belki tıpkı kanıyı, farklı vakit dilimlerinde binlerce insan da aklından geçirmişti. Tahminen hala geçiriyor… Fakat Parmenides, kendisiyle birebir vakitte yaşayan başka düşünürlere de itiraz etmişti. Birinci sefer birileri müşahede ya da deney yapmadan, akıl yürüterek tuhaf şeyleri gündeme getiriyordu.
Bugün Parmenides üzere düşünen birisine birden fazla insan “deli” diyor. O meczuplardan birisini ise çok âlâ tanıyor, neredeyse her gün tartışıyoruz: Elon Musk.
Kendisinin açıklamalarına değinmeden evvel simülasyon hipotezi hakkında söyleyeceklerimiz var.
Akıl yürütenlerin çağı başladı… Düşünüyorsak, varız!
René Descartes, 1500’lü yıllardan bugüne bıraktığı filozofi mirasıyla birebir soruyu tekraren kere gündeme getirmişti.
“Düşünüyorum, öyleyse varım” dediğinde, simülasyon sorusuna 2000 yıl evvelden aldığı mirasla yeni bir bakış açısı getirdi.
Ardından Kant, Russell ve Jean Baudrillard gibi düşünürler de kendi açıklamalarını lisana getirdiler. Asıl dönüm noktası ise 2000’li yılların başında yaşandı.
Bilimsel gerçeklik ve akıl yürütme bir ortaya geldi, “bilim kurgu” ortaya çıktı…
Bugün şayet bu yazıyı okuyor, bir simülasyonda mı yaşadığımız sorusuna yanıt arıyorsanız bu ismi unutmayın: Nick Bostrom.
Bostrom, “transhümanizm” isminde bir kavram ortaya attı:
İnsanın fizikî ve bilişsel yeteneklerini arttırmak, yaşlanmayı ve hastalıkları ortadan kaldırmak için teknoloji ve bilimden faydalanabiliriz.
Bu fikir bilim dünyasındaki simülasyon sorgulamalarını önemli bir noktaya taşıdı. Birebir periyotta Matrix üzere bu mevzu üzerine kurulan sayısız sinemalar izledik. Artık bilimsel bilgiler, aklımızdan geçenlerle bir ortaya gelip kolaylaşarak sanat yapıtına dönüştü.
Bastrom’un 2003 yılında yayınladığı bir makalesinde geçen açıklaması, 2500 yıllık koru bir yangına dünüştürdü:
“…dünya hakkında kimi alternatif savların hakikat olduğuna inanmamızı sağlayacak kadar kâfi farklı data mevcut..”
Alternatif tez ile kastedilen simülasyon hipoteziydi, açık bir formda bu hipoteze inanmak için kâfi delile aslında sahip olduğumuz söyleniyordu.
Akıllarda beliren korkutucu niyet ortaya çıktı… Hepimiz gelişmiş bir yazılımın içerisinde mi yaşıyoruz?
Simülasyon, söz manasıyla gerçekliğin birebir taklit edildiği ortamları söz ediyor.
Bostrom’a nazaran teknolojik olarak çok gelişmiş “insanüstü” bir medeniyet, muazzam bir bilgi süreç gücüne sahip olacak.
Böyle bir durumda, insanlığın geleceğine dair aşağıdaki 3 ihtimali ele almak gerekiyor:
Eğer 1. ihtimal gerçek olursa, insan medeniyeti esasen büsbütün yok olacak. Şayet 2. seçenek hakikat olursa, insanüstü medeniyetler, cetlerinin yani bizim hayatımızı, tarihimizi simüle etmekle uğraşmayacaklar.
Eğer 3. seçenek doğruysa bizler, tanıdığınız herkes bir simülasyonda yaşıyoruz. Şayet bir simülasyonda yaşamıyorsak ve şayet insanlık var olmaya devam ederse, insanüstü medeniyet bir simülasyon üretebilir.
Geçtiğimiz yıl Google’ın Turing testini geçerek karşısındaki bir “insan” olduğuna inandıran yapay zekâ yazılımı birinci kere ortaya çıkmıştı. Bir insan, bir yazılım tarafından kandırılmıştı.
Bugünün yapay zekâları, kendi bilişsel yeteneklerine sahip değil. Hakikaten çoktan müdehalemiz dışında, resen öğrenebilen yazılımları üretmeye başladık.
Bilim beşerlerine nazaran bir sonraki etap, yapay zekâların muhakeme yeteneğine varması olacak.
İşte bu türlü bir 4. ihtimal, tahminen de insanüstü bir medeniyetin ortaya çıkmasına neden olacak. Tahminen de şuurumuzu, büsbütün yapay bir ortama aktarmanın yolunu keşfettikten sonra öğrenmek bizim için daha kolay olacak.
Bir vakitler kurgu olan artık bilim. Pekala ya gelecek?
Belki de günün birinde, şuuru dijital ortama aktarılan beşerler, tıpkı bir makine üzere öğrenebilecekler, öğrendiklerini unutmayacaklar. Tahminen de bahsedilen insanüstü medeniyet, insan şuurunun yapay zekâ ile harmanlanmış bir halinden oluşacak.
Belki de bunların hepsi daha evvel gerçekleşti ve bizler, bildiğimiz gerçeklik dışındaki bir yazılımın fikirlerinden ibaretiz.
Her ne olursa olsun şüphecilik ve merak son bulmayacak; sıradan hayatlarımızın ötesine geçerek, var oluşumuzun kökenini araştırmaya, inançlara hürmet duyup huzur içinde yaşamaya daha çok vakit ayıracağız.
Bugün tüm dünyanın ismini duyduğunda önünü iliklediği bir düşünürden alıntıyla bitirelim:
“Bilgi, hududu olmayan bir denizdir. Bilgi dileyense denizlere dalan bir dalgıçtır.”
– Mevlana (30 Eylül 1207 – 17 Aralık 1273)
Kafam Mecnun Sorular yazı dizimiz için siz de tekliflerde bulunabilirsiniz:
Bunun için aklınızdaki en “deli” soruyu yorumlarla ya da e-posta yoluyla bize bildirin. Araştıralım, gerekirse işin uzmanına danışalım. Kâfi ki başınızdaki o sıra dışı sorulara, içinizdeki meraka ışık tutalım.
Kaynak: Wikipedia, Oxford – The Philosophical Quarterly, Sayı 53, Nisan 2003, Nick Bostrom