2015 yılında İsviçreli bir öğrenci, Zürih Havalimanında içinde bir sürü cüzdan, bir ölçü para ve 400 yedek anahtarla denetimlere takıldı. Yetkililer bir açıklama istediğinde genç araştırmacı, bu materyallerin bilimsel bir deney için kullanılacağını açıkladı.
Davranışlar üzerine araştırma yapan bir takımın modülü olan genç, dahil olduğu takımla birlikte iki soruya karşılık arıyordu: Dünyanın dört bir yanındaki beşerler, kayıp cüzdanları sahibine götürüyor mu? Cüzdanda kaç para olduğu sonuca tesir eder mi?
Ekonomik manada düşünüldüğünde insanların dürüstlükten vazgeçmeleri, örneğin cüzdanları ceplemeleri halinde yaptıkları hareket sonucunda daha büyük bir yarar elde etmeleri gerekiyor. Araştırma ise bunun tam aksini söylüyor.
Bazıları boş olan, kimilerinde 15 dolar karşılığı mahallî para (Örneğin Türkiye’de 85 lira), Kimilerinde ise yaklaşık 100 dolar karşılığı mahallî para bulunan cüzdanlar, 40 ülkedeki 335 kentte ‘bulunarak’ görevlilere teslim edildi. Toplamda 17 bin cüzdan kullanıldı. İçine uydurma kartvizitler, olayı gerçek üzere gösterecek ıvır zıvırlar ve bazen da para konulan cüzdanlar, banka, karakol ve müze üzere yerlerde görevlilere teslim edildi.
Cüzdanları bulmuş üzere yapan araştırma vazifelileri, cüzdanı kapının önünde bulduklarını ve muhtemelen düşüren kişinin gelip bakabileceğini söyleyerek cüzdanları teslim etti. Araştırma sonucunda, insanların içinde daha çok para olan cüzdanları sahibine ulaştırmak için daha önemli uğraş sarf ettiği ortaya çıktı. Bu durum, bütün ülkelerde tıpkı biçimde gözlemlendi.
Araştırmacılara nazaran beşerler, kendilerini uygun biri olarak görme eğiliminde oluyor. Bu imajın bozulmasını istemedikleri için de kazancı ne olursa olsun cüzdanları iade ediyorlar. Bu sonuç hem araştırmacıları, hem de çalışma ile ilgili ankete katılmış 300 iktisat akademisyenini şaşırttı. Akademisyenler, cüzdanın içindeki para arttıkça insanların cüzdanın üstüne yatmasının daha muhtemel olduğunu düşünüyordu.
Georgetown Üniversitesi’nden Psikolog Abigail Marsh, bir davranışın şaşırtan olması durumunda, bu müşahedenin toplum genelindeki yansımasının abartılmasına karşı dikkatli olmayı savunuyor. Yeniden de Marsh, bu araştırmanın insanların genelde gerçek şeyi yapmaya çalıştığı istikametindeki bilgileri doğruladığını söylüyor.