Matematik, aslında hayatta yaşadığımız birçok güç seçimin sayılarla tabir edilmiş hali üzere. Bu nedenle kimi karmaşık sorunlar, onu çözenler tarafından felsefi fikirlerle ilişkilendiriliyor. Hatta yalnızca bu nedenle, astronomi ve uzay bilimlerinin doğuşuna neden olan şey, fikirlerden oburu değil. Yani sayılar, bu uzun seyahatte bizim ulaştığımız bir sonuçtan ibaretler. Bundan sonra da yolda yürürken kullanacağımız kılavuz olmaya devam edecekler.
Olasılıklar da bu yolda karşımıza çıkan yolları, daha o yollara dönmeden daha güzel anlamamızı sağlıyor. Bir parayı havaya attığınızda hangi yüzünün üstte kalacağı, bir zarı attığınızda hangi sayının geleceği ya da…
… bu soruya rastgele karşılık veridiğinizde, yanlışsız olma mümkünlüğünün % kaç olduğu üzere:
Yukarıdaki soru, aslında şıklarıyla bütünleşen bir yapıya sahip. Çabucak çabucak herkesin fark ettiği üzere 4 ihtimal var. Bu nedenle yüzeysel olarak bakıldığında sorunun yanlışsız karşılığını rastgele bulma bahtımız %25. Gerçekten şıklarda iki adet %25 var. O halde ihtimal sayısı 3’e geriliyor ve mümkünlük %33,33… oluyor. Gerçekten bu mümkünlük bedeli ise şıklarda yok.
Bir çelişkidir gidiyor, bir çıkmaz başlıyor ve bitmiyor.
- Sorunun matematiksel açıdan yanıtı, birçok bilir şahsa nazaran %0'a yakın. Fakat işi çelişkiye sürükleyen şıklar devreye girdiğinde matematik kâfi gelmiyor.
Bu bir matematik sorusu değil, psikoloji ve hudut bilim sorusu:
Bir soru gördüğümüzde ya da hayatımızda buna emsal hisler uyandıran çıkmaza girdiğimizde, beynimizin karar verme sistemi devreye giriyor.
Bir karar vermek zorunda olduğumuza dair baskı altında hissediyoruz.
Sigmund Freud’a nazaran aklımız, hislerimize muhalefet yapmaya başlıyor.
Platon’a nazaran hislerimiz atlara, aklımız ise atın çektiği savaş otomobiline benziyor.
Kendimizi başarılı bir karar vermek ismine yormaya başlıyoruz.
Felsefi kanıları bir kenarı bırakıp olaya hudut bilimi perspektifinden yaklaşanlar da var. Bir kararımızın muvaffakiyete ulaşmasını istek ettiğimizde, beynimizde birinci çalışan noktalar duygusal nöronlar oluyor.
Duygularımızı denetim eden limbik sistem, her şeyden evvel devreye giriyor. Bu güdünün hayvansal bir içgüdüyle gerçekleştiği düşünülse de durum epeyce farklı.
Biz beşerler, uygun bir karar verdiğimizde motive oluyoruz. Anlamlandırma yapmadan karar veremiyoruz. Bu nedenle şıklarda iki tane “%25” görünce ya bahtımızın arttığını düşünüyoruz ya da bir mühlet daha bakıp mana vermeye çalışıyoruz. Mana veremezsek geçiştiriyoruz. Olmadı işi inada bindiriyoruz, zira inat da duygusal. Kısaca hisler olmadan karar basamağına geçemiyoruz.
Dünyanın en ünlü hudut bilimcilerinden olan Antonio Damasio, bu bulguları bir hastası üzerinde eskaza kanıtladı. Damasio, kapalılık gereği Elliott olarak andığı hastasını ölümcül bir beyin tümörü münasebetiyle ameliyat etti. Ağır geçen operasyon sırasında hastanın, tümör yüzünden hasar gören limbik sistemi alınmak zorunda kaldı. Elliott artık hislerini denetim ettiği beyin kısmından yoksundu.
Elliott’un hayatı boyunca kararları yalnızca aklıyla vermesi bekleniyordu. Fakat o denli olmadı. Her karar anında bir seçim yapamaz hale geldi. Zira hislerle ilgili nöronlar çalışmadan, mantıksal ve rasyonel eğilimler göstermek imkansızdı. Damasio, bulgularını hipoteze çevirdi. Bir deney gerçekleştirdi ve bunun için kart oyunlarını kullandı. Deney sırasında, oyuncuların makûs kartı seçtiklerinde parmaklarının terledikleri fark edildi. Daha anlaşılır bir sözle:
Kötü bir karar verdiğimizde sonucu görmeden bunun farkına varabiliyoruz.
Hayatta yanlışsız seçeneği bulma olasılığımız her vakit %100 olmayacak, fakat yanlış bir karar verdiğimiz hissedebileceğiz.
Nietzsche’ye nazaran “Çelişkilerimiz, umutlarımızdır.”